Ινδικός ωκεανός

Ο τρίτος σε έκταση (73.427.000 τ. χλμ.) ωκεανός, μετά τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό. Αντίθετα από τους άλλους δύο, ο Ι.ω. δεν παρουσιάζει πολλούς βραχίονες. Εκτείνεται από τη νότια Ασία μέχρι την Ανταρκτική και από την ανατολική Αφρική μέχρι τη νοτιοανατολική Αυστραλία. Συγκεκριμένα, στα Β ορίζεται από το νότιο τμήμα της Ασίας (το οποίο προεκτείνεται στον ωκεανό με την Ινδική χερσόνησο, σχηματίζοντας δύο μεγάλες κολπώσεις, την Αραβική θάλασσα στα Δ και τον κόλπο της Βεγγάλης στα Α)· στα Δ ορίζεται από την Αραβική χερσόνησο και τις ανατολικές ακτές της Αφρικής, στα Α από τα νησιά της Σούνδης και την Αυστραλία και στα Ν από την Ανταρκτική. Τα νερά του Ι.ω. συγκοινωνούν στα Α με τα νερά του Ειρηνικού και στα ΝΔ με τα νερά του Ατλαντικού. Συμβατικά, ως νοτιοδυτικό όριό του έχει καθοριστεί το τμήμα του μεσημβρινού των 20° ανατολικού μήκους, που περιλαμβάνεται μεταξύ του ακρωτηρίου Αγκούλιας και της Ανταρκτικής· το ανατολικό του όριο ακολουθεί μία γραμμή που συνδέει τη χερσόνησο της Μαλάκα με την Ανταρκτική, η οποία διέρχεται από το Κίμπερλεϊ (Αυστραλία), το στενό του Μπας και την Τασμανία, δηλαδή τον μεσημβρινό 147° ανατολικού μήκους. Ο Ι.ω. εκτείνεται από 30° βόρειου πλάτους, στην Αραβική θάλασσα, έως 70° νότιου πλάτους, σε μήκος περίπου 11.000 χλμ. Προς ανατολικοδυτική κατεύθυνση το μήκος του είναι περίπου 9.000 χλμ. Όπως έχει αποδειχθεί από έρευνες και βυθομετρήσεις, o βυθός του ωκεανού διασχίζεται από αρκετές υποβρύχιες οροσειρές, οι οποίες δημιουργούν διάφορες λεκάνες, όπως της Σομαλίας, των Μασκαρένιας, του κεντρικού Ινδικού, της δυτικής Αυστραλίας. Το μέσο βάθος των νερών του είναι 4.000 μ., ενώ το μέγιστο, που μετρήθηκε στην τάφρο της Σούνδης, κοντά στην ακτή της Ιάβας, φτάνει τα 7.450 μ. Στον Ι.ω. υπάρχουν πολυάριθμα νησιά. Το μεγαλύτερο είναι η Μαδαγασκάρη, που, μαζί με τα νησιά Κομόρες, Αμιράντες, Σεϋχέλλες και Μασκαρένιας, βρίσκεται στο δυτικό τμήμα. Στην Αραβική θάλασσα βρίσκονται τα νησιά Σοκότρα, Κούρια Μούρια, που προεκτείνονται στα Ν με τα νησιά Μαλδίβες και Τσάγκος. Στον κόλπο της Βεγγάλης βρίσκονται τα νησιά Σρι Λάνκα, Ανταμάν και Νικομπάρ. Στα Ν, τέλος, υπάρχουν τα νησιά Κόκος, Χριστουγέννων, Νέο Άμστερνταμ, Άγιος Παύλος, Κεργκελέν, Κροζέ, Μαριόν, Πρίγκιπας Eδουάρδος, Χερντ και Μακ Ντόναλντ. Όσον αφορά το κλίμα, εξαιτίας του διαφορετικού βαθμού θέρμανσης και ψύξης των νερών του ωκεανού και των γύρω χερσαίων εκτάσεων, διαπιστώνεται μια άνιση κατανομή των πιέσεων, που συντελεί σε μια ιδιαίτερη διαμόρφωση ανέμων. Οι μουσώνες πνέουν με εναλλασσόμενες κατευθύνσεις, ανάλογα με τις εποχές· ακριβέστερα, από τη θάλασσα προς την ξηρά κατά τη θερινή περίοδο και αντίστροφα κατά τη χειμερινή. Λόγω αυτής της διαμόρφωσης των ανέμων επηρεάζονται σημαντικά και τα επιφανειακά θαλάσσια ρεύματα. Με την επίδραση των αληγών ανέμων, τα νερά μετακινούνται από τις δυτικές ακτές της Αυστραλίας προς τα Δ, σχηματίζοντας το θερμό ισημερινό ρεύμα που διακλαδώνεται, όταν φτάσει στο ύψος των Σεϋχελλών. Ο μικρότερος βραχίονας στρίβει προς τα Ν, βρέχει τη Μαδαγασκάρη και συναντά τα ψυχρά νερά του ανταρκτικού ρεύματος, το οποίο κατευθύνεται ανατολικά· ο μεγαλύτερος βραχίονας κατευθύνεται προς τα Β, κατά μήκος των ακτών της ανατολικής Αφρικής, αποκτώντας διάφορες διευθύνσεις ανάλογα με την πνοή των μουσώνων. Κατά τη χειμερινή περίοδο δημιουργείται ένα ισημερινό αντίρρευμα που κατευθύνεται προς τα Α. Το καλοκαίρι, κατά μήκος της Σομαλίας σχηματίζεται ένα άλλο ρεύμα με βορειοανατολική κατεύθυνση, που είναι γνωστό ως ρεύμα της Σομαλίας. Το καλοκαίρι, επίσης, κοντά στις ακτές του ωκεανού παρατηρείται άνοδος των βαθέων υδάτων, η οποία, εκτός από διακυμάνσεις στη θερμοκρασία των νερών, προκαλεί και μια αξιοσημείωτη άνοδο πλαγκτόν στην επιφάνεια. Η θερμοκρασία των νερών του Ι.ω. ποικίλλει από περίπου 30°C στο βόρειο τμήμα του (κόλπος της Βεγγάλης) έως 0°C στο νότιο τμήμα του, κοντά στην Ανταρκτική. Η αλμυρότητα των νερών του κυμαίνεται σε ποσοστό 33%-36%. Οι μεγαλύτερες τιμές αλμυρότητας συναντώνται στην Αραβική θάλασσα και στο βόρειο τμήμα της Ερυθράς θάλασσας και του Περσικού κόλπου. Μικρότερη αλμυρότητα εμφανίζουν ο κόλπος της Βεγγάλης και οι νότιες ζώνες, εξαιτίας της μεγάλης ποσότητας νερών που μεταφέρουν οι ποταμοί. Οι μεγαλύτεροι ποταμοί που εκβάλλουν στον Ι.ω. είναι o Ζαμβέζης, o Σατ αλ Αράμπ, που σχηματίζεται από τη συμβολή του Τίγρη με τον Ευφράτη και εκβάλλει στον Περσικό κόλπο, ο Ινδός, ο Γάγγης, ο Βραχμαπούτρα, ο Ιραουάντι και o Μάρεϊ (Αυστραλία). Στις ακτές του Ι.ω. βρίσκονται πολυάριθμα λιμάνια. Ανάμεσα σε αυτά είναι τα αφρικανικά Πορτ Ελίζαμπεθ, Ιστ Λόντον, Ντάρμπαν, Λουρένσου Μάρκες, Νταρ ες Σαλάμ, Πορτ Σουδάν και Σουέζ (στο νότιο άκρο της ομώνυμης διώρυγας, που συνδέει τον Ι.ω. με τη Μεσόγειο θάλασσα), τα ασιατικά Άντεν, Καράτσι, Βομβάη, Κολόμπο, Μαδράς και Καλκούτα, τα αυστραλιανά Περθ και Αδελαΐς. Η αλιεία είναι πολύ ανεπτυγμένη στις παράκτιες χώρες, Β και Α του ωκεανού (Ινδία, Μυανμάρ, Μαλαισία), όπου αντιπροσωπεύει σημαντική πηγή διατροφής. Επίσης, κατά μήκος της ακτής της Ερυθράς θάλασσας είναι διαδεδομένη η αλιεία των μαργαριταριών, ενώ προς την Ανταρκτική γίνεται αλιεία φαλαινών. Ο Ι.ω. εξερευνήθηκε από τους Ευρωπαίους μόνο κατά τα τέλη του 15ου αι. Το 1489 η αποστολή του Βάσκο ντα Γκάμα, που αναζητούσε θαλάσσια οδό για τις Ινδίες, αποβιβάστηκε στην Καλκούτα (νότια Ινδία), προερχόμενη από το Μαλίντι (Κένια). Ο Ινδικός ωκεανός όπως φαίνεται σε φωτογραφία από το διαστημικό λεωφορείο Endeavour (φωτ. ΑΠΕ). Τμήμα της σομαλικής ακτής στον Ινδικό ωκεανό, κοντά στο Μογκαντίσου. Η ακτή του Ντανουσκόντι της Ινδίας, στον Ινδικό ωκεανό, τη στιγμή που πλησιάζει η καταιγίδα, κατά την περίοδο των θαλάσσιων μουσώνων.